මුල් ආර්තවහරණය (Menopause) යනු ඔබේ ඔසප් වීම වයස අවුරුදු 45 ට පෙර නතර වීමයි. එය අවුරුදු 40 ට පෙර සිදුවුවහොත්, එය නොමේරූ ආර්තවහරණය (Premature Menopause) ලෙස හැඳින්වේ. බොහෝ කාන්තාවන් හට mood changes හෝ අක්‍රමවත් ඔසප් වීම් සිදු වේ. නමුත් මුල් ආර්තවහරණය (Menopause) දිගු කාලීනව හදවතට බලපාන බව දන්නේ ස්වල්ප දෙනෙක් පමණි.
ප්‍රධාන හේතුව වන්නේ හදවත සහ රුධිර නාල ආරක්ෂා කරන හෝමෝනයක් වන ඊස්ට්‍රජන් අහිමි වීමයි.
ඊස්ට්‍රජන් වැදගත් වන්නේ ඇයි?
ඊස්ට්‍රජන් හදවතට උපකාරී වන්නේ:
• කොලෙස්ටරෝල් මට්ටම සෞඛ්‍ය සම්පන්නව තබා ගැනීමට
• රුධිර නාල මෘදුව හා නම්‍යශීලීව තබා ගැනීමට
• නිසියාකාරව රුධිර ප්‍රවාහයට උපකාර කිරීමට
ආර්තවහරණය (Menopause) ඉක්මනින් සිදු වූ විට, ශරීරය ඉතා ඉක්මනින් මෙම ආරක්ෂාව නැති කර ගනී. මෙය ජීවිතයේ පසුකාලීනව හෘද ගැටලු වැඩි කරයි.
හෘද රෝග ඇතිවීමේ වැඩි අවදානමක් තිබේ.
මුල් ආර්තවහරණය (Menopause) ඇති කාන්තාවන්ට:
1. කිරීටක ධමනි රෝගය ඇති විය හැක
ධමනි තුළ අමතර නාසික තදබදයක් ඇති වී ඒවා පටු කරයි. මෙය පපුවේ වේදනාව හෝ හෘදයාබාධයක් පවා ඇති කළ හැකිය.
2. අධි රුධිර පීඩනය ඇති විය හැක
රුධිර වාහිනී දැඩි වන බැවින් රුධිර පීඩනය ඉහළ යයි.
4. හෘදයාබාධ
හදවතට දිගු කාලීන ආතතියක් ඇතිවීම නිසා හදවත දුර්වල කළ හැකිය.
ආර්තවහරණය (Menopause) කලින් සිදුවන තරමට අවදානම වැඩි වේ.
හදවතට හානි කරන පරිවෘත්තීය වෙනස්කම් මොනවා ද?
මුල් ආර්තවහරණය (Menopause) ශරීරයේ හෘද අවදානම වැඩි කරන වෙනස්කම් ද ඇති කරයි:
• උදරයේ මේදය වැඩි වීම
• LDL (“නරක”) කොලෙස්ටරෝල් වැඩි වීම
• HDL (“හොඳ”) කොලෙස්ටරෝල් අඩු වීම
• ඉන්සියුලින් ප්‍රතිරෝධය සහ දියවැඩියාව ඇතිවීමේ වැඩි සම්භාවිතාවක් ඇති කරයි
මෙය තවත් නරක අතට හැරෙන ජීවන රටා පුරුදු ඔබත් තිබේ ද?
• දුම්පානය
• ව්‍යායාම නොකිරීම
• අධික ලුණු හෝ සීනි ආහාරයට ගැනීම
• අධික ලෙස මත්පැන් පානය කිරීම
• අධික ආතතිය
• දුර්වල නින්ද
• කාංසාව හෝ මානසික අවපීඩනය
මුල් ආර්තවහරණයෙන් (Menopause) පසු මෙම පුරුදු කළමනාකරණය කිරීම ඉතා වැදගත් වේ.
මෙයට හෝමෝන ප්‍රතිස්ථාපන චිකිත්සාව උපකාරී වේද?
HRT බොහෝ කාන්තාවන්ට මුල් ආර්තවහරණයට (Menopause) උපකාර කළ හැකිය. එයට කළ හැක්කේ:
• නැතිවූ ඊස්ට්‍රජන් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන්න
• හෘද රෝග අවදානම අඩු කරන්න
වෛද්‍යවරු බොහෝ විට මෙය කාන්තාවට අනාරක්ෂිත නොවේ නම් වයස අවුරුදු 50 පමණ වන තෙක් HRT නිර්දේශ කරති.
හදවත ආරක්ෂා කර ගන්නේ කෙසේද?
කාන්තාවන්ට අවදානම අඩු කර ගැනීමට:
• සෞඛ්‍ය සම්පන්න ආහාර ගැනීම
• ව්‍යායාම කිරීම – සතියකට මිනිත්තු 150ක් පමණ
• සෞඛ්‍ය සම්පන්නව බර පවත්වා ගැනීම
• හොඳ නින්දක් ලබා ගැනීම
• ආතතිය කළමනාකරණය කිරීම
• දුම්පානය නතර කිරීම සහ මත්පැන් සීමා කිරීම
• නිතිපතා සෞඛ්‍ය පරීක්ෂාවන් – රුධිර පීඩනය, රුධිරයේ සීනි මට්ටම, කොලෙස්ටරෝල්
• අවශ්‍ය නම් supplements භාවිතා කිරීම (Omega-3, Vitamin D, Magnesium)
ඔබටත් පහත සඳහන් ගැටලු ඇත්නම් වෛද්‍යවරයෙකු හමුවන්න.
• වයස අවුරුදු 45 ට පෙර ඔසප් වීම නතර වීම
• යෝනි මාර්ගයේ වියළි බව
• අසාමාන්‍ය ලෙස බර වැඩිවීම
• තෙහෙට්ටුව හෝ හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාව
මුල් ආර්තවහරණය (Menopause) හෘදයේ හෝමෝන ආරක්ෂාව ඉතා ඉක්මනින් ඉවත් කරයි. මෙය හෘද රෝග ඇතිවීමේ සම්භාවිතාව වැඩි කරයි. නමුත් කල්තියා දැනුවත් වී සත්කාර කිරීම, සෞඛ්‍ය සම්පන්න පුරුදු සහ නිතිපතා පරීක්ෂාවන් සමඟ කාන්තාවන්ට තම හදවත ආරක්ෂා කර ගත හැකි අතර වසර ගණනාවක් නිරෝගීව සිටිය හැකිය.
